Wie bedacht de naam ‘Schiphol’?

Wie over de snelweg A9 rijdt en de brug over de Ringvaart passeert ter hoogte van het Amsterdamse Bos, is zich er waarschijnlijk niet van bewust. Maar dit is de geboortegrond van Schiphol én de plek waar de wereldwijd bekende luchthaven haar naam aan dankt. Hier lag het weiland waar de eerste militaire vliegtuigjes landden en opstegen. De naam Schiphol heeft niets te maken met de schepen die ooit over het Haarlemmermeer voeren. Geen ‘hol’ waar een ‘schip’ verging. Dat is een fabeltje. 

Drassig land met geboomte 

’t Schipholl was de naam van een stuk land en lag in het uiterste noorden van Aalsmeer, net onder het huidige Amstelveen. Rond 1450 is deze naam voor het eerst op een oude akte gevonden. Volgens taalkundigen is de naam vermoedelijk een samenvoeging van twee Gotische woorden: ‘Scip’ of ‘Schip’ dat zoiets betekende als ‘hout kappen’ en ‘Holl’ dat ‘laaggelegen drassig land’ betekende. Het slootje dat dit stuk land begrensde, werd in de volksmond ‘Schipholsloot’ genoemd en mondde uit in het Oude Meer, dat deel was van het Haarlemmermeer. 

Verdedigen tegen vijand 

Pas een paar eeuwen later, eind 18e en begin 19e eeuw, wordt de naam Schiphol gebruikt om iets anders dan een stuk land aan te duiden. In deze periode heeft Nederland een Franse koning, de broer van keizer Napoleon, die zich wil beschermen tegen een inval van de Engelsen via het Haarlemmermeer. De minister van Oorlog, ingenieur Krayenhoff, legt een verdedigingslinie rondom Amsterdam aan. Eén van de vestigingswerken is een militaire batterij, een plek waar gevechtsmateriaal zoals kanonnen staan opgesteld, die aan de oever van het Haarlemmermeer ligt. Precies de locatie waar het ‘Schipholslootje’ uitmondt. Een naam draagt deze Post van Krayenhoff niet, maar dat hier een militair verdedigingswerk ligt, speelt later wel een rol in het bepalen van een geschikte locatie waar vliegtuigen kunnen landen en opstijgen.  

Ringvaart ‘verhuist’ fort Schiphol 

De plannen voor drooglegging van het Haarlemmermeer en de onrustig politieke situatie in Europa, vormen in 1843 aanleiding om vier forten te bouwen, waaronder fort De Liede en fort bij Schiphol. Bedoeling is dat deze forten komen te liggen aan de rand van het Haarlemmermeer. In 1852 is het fort klaar en drooglegging van het Haarlemmermeer een feit. Als de grond achter het fort wordt afgegraven zodat de Ringvaart om het fort wordt heengeleid ‘verhuist’ de naam Schiphol van Amstelveens grondgebied naar Haarlemmermeers grondgebied. Leuk weetje: de hele verkaveling van Haarlemmermeer, de manier waarop het is verdeeld, is gebaseerd op denkbeeldige lijn die getrokken kan worden tussen Fort bij de Liede en Fort bij Hoofddorp, tegenwoordig de Schipholweg. (foto) De twee forten bewaakten nu deze weg, omdat daarlangs een inundatiekade kon worden opgeworpen. Stel dat de vijand zou oprukken, kon hiermee het deel ten zuiden van de weg van de Haarlemmermeerpolder onder water worden gezet. 

Portemonnee bepaalt 

Maar wat heeft het fort bij Schiphol te maken met de plek waar in 1916 het eerste vliegtuig landde? De Eerste Wereldoorlog (1914-1918) speelt hierin een rol. Nederland heeft dan één vliegveld; de militaire basis in Soesterberg. Maar die ligt niet binnen de Stelling van Amsterdam en kan dus bij een aanval in vijandelijke handen vallen. Dan heeft Nederland geen luchtmacht meer. Er wordt gezocht naar een geschikte locatie. Aanvankelijk is de blik gericht op vier percelen land in Zwanenburg. Dankzij de harde kleigrond kunnen de vliegtuigloodsen, zonder te heien, worden gebouwd. De prijskaart die aan dit land hangt, is te duur. Waarom niet gebruikmaken van een plek die al gedeeltelijk in eigen bezit is? En zo komt het ministerie van Defensie in maart 1916 uit bij het terrein fort bij Schiphol.  In plaats van vier kavels grond hoeven slechts twee percelen land te worden aangekocht, van boer Knibbe. In april start de bouw van de vier vliegtuigloodsen en 19 september 1916 is het zover: die dag landt het eerste militaire vliegtuig op vliegkamp Schiphol. De herkomst van de naam Schiphol is opgehelderd, maar wie de naam heeft bedacht… dat blijft een vraag.

*Dit artikel is gebaseerd op historische documenten en een interview met historicus Jan Willem de Wijn.