“Durf vooruit te kijken”
De Cruquius Penning van de gemeente Haarlemmermeer gaat dit jaar naar Wieke Pot. De water- en klimaatexpert ontvangt de onderscheiding voor haar inzet om Nederland toekomstbestendig te maken. “Ik ben enorm trots en verrast,” reageert ze. Voor Haarlemmermeer is haar werk bijzonder relevant: juist hier, in een polder die grotendeels onder zeeniveau ligt en onder grote bouwdruk staat, komen veel thema’s samen.
Schijnwerper
Met de Cruquius Penning en de 1852 Lezing zet gemeente Haarlemmermeer de schijnwerper op maatschappelijke vraagstukken en in het bijzonder water. Water is onlosmakelijk verbonden met Haarlemmermeer. Waterbeheer speelt een steeds grotere rol in Haarlemmermeer vanwege de klimaatverandering.
De polder onder druk
Wieke Pot is universitair docent bestuurskunde voor water- en klimaatvraagstukken aan Wageningen University & Research en lid van de Wetenschappelijke Klimaatraad. Haarlemmermeer groeit hard. Nieuwe woningen zijn hard nodig, maar de ruimte is schaars en kwetsbaar. “Bouwen in een laaggelegen polder is spannend,” zegt Pot.
“Je hebt te maken met verzilting, hoog grondwater en met extreme regenval. Vaak worden watermaatregelen pas genomen als de huizen er al staan. Dan moeten gemeente en waterschap ingrijpen om bewoners droge voeten te geven. Eigenlijk moet je dat heel anders organiseren: je betrekt het waterschap en de gemeente al aan de voorkant en laat ontwikkelaars meedenken over waterveiligheid. Ze bouwen niet alleen huizen, ze dragen ook verantwoordelijkheid voor de omgeving.”
Die spanning voelt Haarlemmermeer elke dag. De polder is aantrekkelijk voor woningbouw, maar kwetsbaar door zijn ligging. De gemeente staat daarom voor lastige keuzes: waar kun je nog verantwoord bouwen en waar niet meer?
Vooruitziend beslissen
Pot benadrukt dat dit soort keuzes niet vrijblijvend zijn. Haar proefschrift heette niet voor niets 'Vooruitziend beslissen over waterinfrastructuur'. “We hebben in Nederland een ongelooflijk grote woningbouwopgave, een verouderde infrastructuur en enorme druk op het landelijk gebied door stikstof. Dat vraagt om keuzes die niet alleen vandaag logisch zijn, maar ook in 2050 of 2100 nog houdbaar.”
In haar ogen ontbreekt die lange termijnvisie vaak op nationaal niveau. “Het beleid is wispelturig. Soms zetten we mooie stappen, zoals met het Deltaprogramma. Maar net zo vaak worden ambities afgezwakt, zoals bij circulair bouwen en windmolens op zee. Dat is jammer, want Haarlemmermeer kan het zich niet veroorloven om te dralen.”
De Cruquius Penning van de gemeente Haarlemmermeer gaat dit jaar naar Wieke Pot. Foto: Wetenschappelijke Klimaatraad, M. Oomen
Geschiedenis als gids
Pot wijst graag op de geschiedenis van grote waterwerken. “De Watersnoodramp van 1953 gaf de Deltawerken een duw, maar de plannen lagen er al. Cornelis Lely tekende al voor 1900 plannen voor de afsluiting van de Zuiderzee. Pas tientallen jaren later kwam dat tot uitvoering. Dat soort doorzettingsvermogen hebben we nu ook nodig.”
Haarlemmermeer is zelf vergelijkbaar ontstaan: dit was ooit een binnenzee, leeggepompt met stoomgemalen zoals Gemaal De Cruquius. Zonder die vooruitziende blik had hier geen polder gelegen.
Nieuwe bondgenoten
Wat haar optimistisch stemt, is dat er steeds meer partijen meepraten. “De financiële sector stelt kritische vragen: willen we nog hypotheken verstrekken in laaggelegen polders? Ook verzekeraars kijken naar de risico’s van droogte en wateroverlast. En in de regio’s zie je gemeenten en waterschappen die zelf al stappen zetten. In Limburg heeft de wateroverlast geleid tot regionaal maatwerk. Haarlemmermeer kan daarvan leren: meer ruimte geven aan water, regen langer vasthouden, en niet overal bouwen waar het economisch aantrekkelijk lijkt.”
Klimaat en landbouw in de polder
De Haarlemmermeerse polder kent naast woningbouw nog een ander spanningsveld: landbouw. Pot ziet dat hier veel winst te behalen is. “Bijna de helft van Nederland is landbouwgrond. In Haarlemmermeer zie je hoe sterk die druk is. Ik geloof dat de landbouw in de toekomst minder ruimte nodig heeft en meer ecosysteemdiensten gaat leveren, zoals water vasthouden of energie opwekken. Dat geeft lucht om betere keuzes te maken voor woningbouw en natuur.”
Democratie en draagvlak
Grote keuzes kunnen niet zonder draagvlak, benadrukt Pot. “Je hoort weleens dat we de democratie opzij moeten zetten om sneller besluiten te nemen. Ik ben het daar niet mee eens. Juist in Haarlemmermeer, met een divers samengestelde bevolking en grote belangen, zoals woningzoekenden, boeren, ondernemers en Schiphol, moet iedereen zich gehoord voelen. Ook de stille meerderheid. Alleen dan kun je bouwen aan plannen die generaties meegaan.”
Leven met risico’s
Toch zal Nederland, en zeker Haarlemmermeer, nooit helemaal klimaatbestendig zijn. “Zelfs met wadi’s en andere slimme oplossingen houd je wateroverlast. In laaggelegen gebieden speelt grondwater altijd een rol. Leven met risico’s hoort erbij. Het gaat erom dat we voorbereid zijn: dat we weten hoe we ons aanpassen, en zelfs hoe we in noodgevallen kunnen evacueren. Zeker in een drukbevolkte polder als deze moet dat goed doordacht zijn.”
Een gidsland, ook in Haarlemmermeer
Ondanks alle zorgen sluit Pot hoopvol af. “Ik zou het geweldig vinden als Nederland opnieuw internationaal de aandacht trekt met een grote transformatie. Haarlemmermeer kan daarbij een voorbeeldpolder zijn: een gebied waar we laten zien dat je ondanks kwetsbaarheid tóch toekomstbestendig kunt bouwen, wonen en werken. Dat past bij de traditie: niet achter de feiten aanlopen, maar vooruitzien en durven kiezen.”
Uitreiking Cruquius Penning
De uitreiking van de Cruquius Penning is op dinsdag 4 november 2025 in de Theaterzaal van Head First Group, Taurusavenue 18 in Hoofddorp. De bijeenkomst duurt van 15.00 tot 17.00 uur. Aanmelden kan via deze link. Kort voor de bijeenkomst ontvangen deelnemers een bevestiging met nadere informatie.