Gemeenlandshuis, gebouwd als werkplaats

Louise de Bok is als erfgoedbeheerder bij het Hoogheemraadschap van Rijnland betrokken bij het Gemeenlandshuis in Spaarndam. Rijnland is eigenaar van dit Rijksmonument.  

Gemeenlandshuis

Het gebouw dateert van 1641. Louise de Bok: "Het is gebouwd als vervanging van een werkplaats die helemaal in het noorden van ons gebied lag. Het Gemeenlandshuis staat aan de Spaarndammerdijk in Spaarndam, dicht bij de Spaarndammer sluizen. In eerste instantie werd het gebouwd als vergaderplaats voor het bestuur, de dijkgraaf en de hoogheemraden. De plek is gekozen omdat de dijk regelmatig bedreigd werd door het water. Dat is ook de reden dat de opziener in het gebouw woonde. De inspectie van het noordelijke gebied gebeurde vanuit het Gemeenlandshuis. En het werd gebruikt voor opslag van materialen, er was een stal voor de paarden en het diende als werkplaats. Nu zouden we zeggen dat het een multifunctioneel gebouw is. Er hebben hele bekende opzieners gewoond. Dat waren waterstaatkundigen. Denk aan Cruquius, Bruning en Conrad, waarvan Cruquius in Haarlemmermeer natuurlijk de bekendste is. Deze meneer Cruquius heette eigenlijk Nicolaas Kruik. Maar gezien zijn functie vond hij die naam te gewoon. Dus besloot hij dat hij voortaan als Nicolaas Cruquius door het leven zou gaan. " 

Heden

Het Gemeenlanshuis wordt nu voor een groot deel verhuurd als woonhuis. Louise: “De mensen die er wonen, werken er ook. De historische werkgroep Spaarndam vindt hier een plek om historische zaken uit te zoeken, op te knappen en tentoon te stellen. Daar zie je ook een aantal items van Rijnland. En het Gemeenlandshuis biedt onderdak aan de stichting Oude Kolksluis, een sluis die ook te vinden is in Spaarndam. Hier worden bijvoorbeeld de oude sluisdeuren gerestaureerd. En dan is er nog veel ruimte over waarvan we nu nog niet weten wat we ermee gaan doen. We denken na over een herbestemming. Er zijn wel ideeën.”

Behouden

Hoe het pand in stand gehouden wordt? “Op dit moment kunnen we het in stand houden door de opbrengsten van de verhuur”, zegt Louise de Bok, "In het verleden zijn al wel plannen bedacht, bijvoorbeeld om van het Gemeenlandshuis een museum te maken. Het is een heel oud pand, er is geen lift, dus niet toegankelijk volgens de normen. Omdat het een monument is, mag je er niet zomaar een lift in plaatsen. Dus een museum is niet haalbaar. We denken erover na. Op de zolder liggen nog veel spullen, daar zitten ook zaken bij die als erfgoed bewaard moeten blijven. Die gaan naar ons gebouw in Leiden. Dan komt de hele zolder leeg. Dat zou een mooie expositieruimte of ontvangstruimte kunnen zijn waar het verhaal van het Gemeenlandshuis en het water verteld wordt. Het bestuur en de directie beslissen uiteindelijk. Je kan je geld maar één keer uitgeven en ook in Haarlemmermeer moeten de dijken onderhouden worden. We willen het pand wel behouden, voorkomen dat het ooit gesloopt wordt."   

Bijzonder

Louise de Bok vindt de torenkamer van het Gemeenlandshuis heel erg mooi.

Daarboven zit nog een zoldertje waarin de luikjes van de postduiven nog zitten waarvandaan vroeger de berichten verzonden werden. De plek zelf is ook heel erg bijzonder. Een hele historische plek: in 1255 legde graaf Willen II van Holland vast dat er in Spaarndam geen werkzaamheden aan de dijken en sluizen mocht plaatsvinden zonder overleg met de toenmalige heemraden. Dit is vastgelegd in een oorkonde die wij in het archief bewaren. De Spaarndammerdijk speelde toen al een cruciale rol in het waterbeheer. Hieruit is het Hoogheemraadschap van Rijnland ontstaan. Het is een prachtig gebouw. Als je er bent proef je de sfeer van weleer. Je ziet bijna voor je wat hier vroeger gebeurde.  

Bezoeken

Volgens Louise de Bok moeten mensen het Gemeenlandshuis bezoeken om te ervaren en te proeven wat Spaarndam betekend heeft voor het hele gebied. “Mensen realiseren zich vaak niet wat de plek voor het waterbeheer betekent. Al heel vroeg werd hier al nagedacht over hoe we kunnen zorgen dat we het water buiten houden, dat we droge voeten houden. Voor 1870 was het hier een natte boel. De klokkentoren herinnert hier nog aan. Als er dijkbewaking nodig was, werd de klok geluid. Zo werden de mannen opgeroepen. Die sfeer proef je bij het Gemeenlandshuis.”

Thema

Het thema van Open Monumentendag verwijst naar plekken waar mensen samenkomen en waar iedereen gelijk is. Het gaat om het zichtbaar maken van plaatsen waar mensen hebben gewoond, gewerkt en geleefd.