‘Keti Koti hoort absoluut thuis in Haarlemmermeer’
Je zal altijd méér je best moeten doen en er zullen altijd mensen zijn die je anders benaderen. Deze voorspelling deed de vader van de Hoofddorpse Valerie Kopijn (31). “En helaas heeft hij gelijk gekregen”, zegt ze.
Valerie Kopijn heeft Surinaamse, Indische en Molukse roots. Samen met Elaine Veldema (81), geboren in Suriname en 60 jaar woonachtig in Hoofddorp, neemt zij zitting in een stichting die nog in oprichting is en die in het vervolg de organisatie van Keti Koti in Hoofddorp voor haar rekening gaat nemen. Valerie Kopijn als secretaris en Elaine Veldema als voorzitter. In het stichtingsbestuur zitten ook Noelle Beerepoot van de Anne Frank Stichting, voorheen actief voor Discriminatie.nl en directeur Martijn Kool van Meerwaarde.
Kleur en gedrag
Elaine Veldema onderkent de ervaringen van Valerie Kopijn. Die komen erop neer, zegt ze, dat iemands kleur aan zijn of haar gedrag wordt vastgeplakt met alle kwalijke gevolgen van dien. Een treffend voorbeeld is de welbespraaktheid van Valerie Kopijn. “Ik merk soms aan de reacties dat niet iedereen dat verwacht van een vrouw van kleur. Terwijl het niet meer dan logisch is dat ik gearticuleerd en verzorgd spreek. Dat heb ik namelijk van heel nette mensen: mijn ouders.”
Elaine Veldema zegt dat zij goed is ontvangen in Hoofddorp. De wijkbewoners keken aanvankelijk door de spleet tussen de gordijnen als ze langs liep maar dat was uit nieuwsgierigheid, zegt ze en daar is niets mis mee.
Kerwin Duinmeijer
Sowieso waren Nederlanders vroeger, ongeacht hun kleur, veel meer een collectief, vinden de twee. Elaine Veldema herinnert zich nog Kerwin Duinmeijer die op 15-jarige leeftijd op 20 augustus 1983 in Amsterdam werd doodgestoken door een skinhead. Kerwin Duijnmeijer ging de geschiedenis in als het eerste dodelijke slachtoffer van racisme in Nederland. Valerie Kopijn: “Mijn moeder is toen met vele andere Nederlanders naar Amsterdaam gegaan om te demonstereren.” Elaine Veldema: “Nederland reageerde massaal, als één collectief op de moord op Kerwin Duijnmeijer. Er werd massaal schande van gesproken. Als tegenwoordig zoiets gebeurt, zijn er al snel van die zogenaamde nuances. Hij of zij zal het er wel naar gemaakt hebben. Dat soort dingen. De bevolking is versplinterd, gepolariseerd, het is ieder voor zich geworden. We zijn niet meer solidair.”
Aan de vooravond van Keti Koti op 1 juli, in Haarlemmermeer voor de zesde keer, spreken de twee vrouwen weinig optimistisch over discriminatie, racisme en de herdenking van het slavernijverleden. Recente verkiezingsuitslagen versterken hun somberte want van de electorale ruk naar rechts verwachten ze weinig goeds.
Slavernijmonument
Haarlemmermeer heeft sinds 2018 een slavernijmonument, te vinden op de hoek Kruisweg/Boslaan in Hoofddorp. Dat is voor het grootste deel te danken aan Elaine Veldema en het P-team die ook verantwoordelijk waren voor een expositie in 2013. De twee vrouwen denken dat Keti Koti in Haarlemmermeer bij de stichting in goede handen is en toekomstbestendiger wordt. Een monument, zegt Elaine Veldema, heb je om niet te vergeten. “Een tastbare herinnering zodat het verhaal bekender wordt. Zo lang geleden is het niet dat weggelopen slaven als schurken werden neergezet en slavenhandelaren als de good guys.” Nog steeds, vult Valerie Kopijn aan, kan Piet Hein doorgaan voor held. De geschiedschrijving is hard aan bijstelling toe. Er heeft veel bloed gevloeid en daar gaat het veel te weinig over.”
De twee vrouwen zijn te spreken over de ontwikkelingen die de viering van de Dag der Vrijheden (de officiële benaming) en de herdenking van het slavernijverleden in Haarlemmermeer doormaakt. De belangstelling groeit en ook jongere generaties raken er meer bij betrokken. Zoals Valerie Kopijn, die vorig jaar op uitnodiging van Elaine Veldema één van de sprekers was bij het slavernijmonument en die nu dus ook deel uitmaakt van het stichtingsbestuur.
Sinds 2018 heeft Haarlemmermeer een Slavernijmonument. Foto van Keti Koti 2020: Jur Engelchor.
Geen directe link
Het slavernijverleden van Haarlemmermeer zelf lijkt mee te vallen. Een directe link is er sowieso niet omdat Haarlemmermeer nog niet bestond ten tijde van de slavernij. Burgemeester Marianne Schuurmans vertelde de gemeenteraad vorig jaar dat uit onderzoek blijkt dat mogelijk één of twee kopers van grond geld uit slavernij zouden kunnen hebben gebruikt. Maar sindsdien is de meeste grond doorverkocht en bebouwd.
Valerie Kopijn en Elaine Veldema stellen vast dat dus niet is uitgesloten dat Haarlemmermeer heeft geprofiteerd. Ook komt uit een document van de Universiteit Leiden naar voren dat op het moment dat geld werd gestoken in de inpoldering van Haarlemmermeer om financiële redenen werd getreuzeld met afschaffing van de slavernij.
Maar of Haarlemmermeer nu brandschoon is of niet of iets daartussen, Keti Koti hoort er absoluut thuis, vindt Valerie Kopijn. “Er is een grote gemeenschap die wil herdenken. Dat is reden genoeg. Er is behoefte aan, ook in het nog veel jongere Almere bijvoorbeeld. Voor mijn part herdenk je in Nieuw-Zeeland.”
Niet voorbij
Op het slavernijmonument staat de tekst: ‘Wat gebeurd is, is niet voorbij’. Of het ooit voorbij zal zijn, is maar zeer de vraag, zeggen Valerie Kopijn en Elaine Veldema. “Daar zullen nog vele generaties overheen gaan. Slavernij is van alle tijden. Slavernij kan op allerlei manieren en het komt in verschillende gradaties voor.”
Van de slavenhouder op de plantages met in zijn ene hand de Bijbel en in zijn andere een zweep, zegt Elaine Veldema tot het kastenstelsel in India vult Valerie Kopijn aan. Racisme en discriminatie vormen een belangrijke voedingsbodem. Volgens Discriminatie.nl werden in Haarlemmermeer van 2019 tot en met 2022 respectievelijk 52, 115, 84 en 80 meldingen gedaan. Deze cijfers vertellen niet het hele verhaal. Slechts drie procent van de mensen die een discriminatie-voorval meemaken doet daar melding van. Verder zijn de meldingen niet alleen afkomstig van mensen van kleur.
Niet meten, wel voelen
De cijfers zeggen Elaine Veldema (“Racisme kun je niet meten, wel voelen”) en Valerie Kopijn weinig. Laatstgenoemde heeft wel een verklaring voor de uitschieter in 2020. Dat was immers het jaar van Black Lives Matter. De discussie kreeg daarvan een enorme boost die ook de meldingsbereidheid ten goede is gekomen, zegt ze. Als je toch zo nodig wil meten, zegt Elaine Veldema, dan kun je beter onderzoek doen via groepsgesprekken. Valerie Kopijn onderschrijft dat. Als je je in je eentje moet uitspreken, moet je een drempel over. Als groep voel je je sterker en doe je wel je mond open.” Andere cijfers van Discriminatie.nl stellen de twee in het gelijk. Want uit verschillende monitors, ook van gemeenten, blijkt dat 10-15 procent van de inwoners in Haarlem, Haarlemmermeer en Velsen met discriminatie te maken heeft.
Elaine Veldema (links) en Valerie Kopijn vertellen waarom Keti Koti absoluut thuishoort in Haarlemmermeer.
Excuses
Over Black Lives Matter merkt Valerie Kopijn op dat de uitwerking ervan niet alleen maar gunstig is geweest. Hetzelfde geldt voor de excuses voor het Nederlandse slavernijverleden van minister-president Mark Rutte. Die waren welkom, daarover geen twijfel en ze maakten ook veel los bij de nazaten van tot slaaf gemaakten. Een ultieme vorm van erkenning. Tegelijk, constateert Valerie Kopijn, waren die excuses net als Black Lives Matter, olie op het vuur van de polarisatie.
Het gaat jullie alleen maar om het geld, om herstelbetalingen, heeft ze vaak langs horen komen. Maar zelf hoeft ze helemaal geen geld, zegt Valerie Kopijn. Investeringen echter in een slavernijmuseum bijvoorbeeld, moedigt ze wél aan. Ook in het onderwijs moet er meer aandacht zijn voor Keti Koti en het slavernijveleden, stelt Elaine Veldema. “De jongeren zijn de toekomst. Om elkaar te kunnen begrijpen, moet er toegang tot informatie zijn.”