De twee verhalen van Fort van Hoofddorp

Je kunt er een ommetje maken in het groen, eten in het restaurant, op een terrasje zitten, een rondleiding krijgen, genieten van culturele activiteiten en nog veel meer. Een groot contrast met hoe het Fort van Hoofddorp er een paar jaar geleden nog bij lag: als een afgesloten, ontoegankelijk en verscholen bouwwerk. “Die plek intrigeerde mij al toen ik op mijn twaalfde daar in de buurt naar muziekles ging”, vertelt Femme Hammer. “En toen ik er later tijdens de Avondvierdaagse met mijn kinderen langs kwam, merkte ik dat ook zij het fort razend interessant vonden. Zo ontstond het idee: zou het niet leuk zijn als het open was voor publiek? Het biedt een unieke kans om kinderen, maar ook volwassenen, in aanraking te brengen met een deel van de geschiedenis van deze omgeving.”  

Stelling van Amsterdam 

Het Fort van Hoofddorp dateert uit 1903/1904 en is een van de 45 forten van de Stelling van Amsterdam: een 135 kilometer lang verdedigingswerk dat tussen 1880 en 1920 rondom de hoofdstad is aangelegd. Het verdedigingswerk heeft in de praktijk nooit dienstgedaan, omdat de komst van het vliegtuig het al snel overbodig maakte. De Stelling is in 1996 door UNESCO uitgeroepen tot Werelderfgoed. Het fort is na de Tweede Wereldoorlog onder meer gebruikt als opslagplaats van het leger en huisvesting van een schietvereniging. 

Piepklein ideetje 

Een idee hebben is één ding, er daadwerkelijk mee aan de slag gaan iets anders. Dat Femme dat ook echt deed, heeft misschien iets te maken met haar achtergrond als onderwijskundige. “Het was in het begin ook maar een piepklein ideetje hoor”, vertelt ze op het terras van restaurant Noxx, dat in het fort is gevestigd. “Namelijk om één ruimte in het fort open te stellen en daar via een kunstwerk of installatie te laten zien wat de Stelling van Amsterdam is en hoe die werkte.” Met dit voorstel benaderde ze een vriend, architect Serge Schoemaker. “Maar toen hij het fort zag, was hij zo enthousiast dat hij voorstelde het in zijn geheel aan te pakken.” 

‘Een kwart van ons leven’ 

Zo’n project realiseer je niet van de ene dag op de andere. Acht jaar lang werd er getekend en gerekend, nagedacht en overlegd. Overheden, instellingen en ondernemers moesten enthousiast worden gemaakt, vergunningen aangevraagd, fondsen aangeschreven. Uiteindelijk kon in 2018 de restauratie van start. Twee jaar later was die klaar en vond de feestelijke opening plaats. “In de stromende regen”, herinnert Femme zich lachend. Al met al had het hele traject tien jaar geduurd. “Serge en ik realiseerden ons laatst dat we al meer dan een kwart van ons leven met het fort bezig zijn! Ook wat dat betreft voelt het echt als een monumentaal project.” 

Kwaliteit en sfeer 

Serge Schoemaker komt het terras op lopen en de twee begroeten elkaar hartelijk. Hun vriendschap heeft de intensieve samenwerking goed overleefd, verzekeren ze. “Natuurlijk waren er moeilijke momenten, maar als de een het even niet meer zag zitten, gaf de ander wat extra gas. Dat werkte heel goed.” Serge is lyrisch over het fort. “De textuur van het beton is heel mooi. Het is een superfunctioneel gebouw, maar heeft heel veel kwaliteit en een eigen sfeer. Met materialen, belichting, vormen en kleuren hebben we die kwaliteit en sfeer versterkt. De ruimtes zijn sober, ingetogen, sommige lijken haast een kapel.” 

Prijzen

Het gebouw is gestript, alle latere toevoegingen zijn verwijderd en de muren zijn gereinigd. Er is duurzame vloerverwarming aangebracht en een ventilatiesysteem dat gebruikmaakt van de originele ventilatiesleuven. Voorzieningen voor water en elektra zijn vernieuwd en weggewerkt. “Een groot deel van het werk dat we hebben gedaan is onzichtbaar, maar het draagt allemaal bij aan de sfeer en het comfort van het gebouw.” De restauratie oogst veel waardering en kreeg dan ook verschillende prijzen: de Pieter van Vollenhovenprijs, de NRP Gulden Feniks en een eervolle vermelding bij de verkiezing BNA Gebouw van het Jaar. 

Groen park 

Het forteiland is ingericht als een groen park, met een klein openluchttheater en een plantentuin, onderhouden door vrijwilligers. “Het eiland is altijd open. Iedereen kan er een wandelingetje maken, lekker in de zon zitten, z’n boterham eten”, zegt Femme. Serge: “Oorspronkelijk lag het fort buiten de bebouwing, maar door de groei van Hoofddorp is het daarin opgenomen. Des te mooier dat de mensen die eromheen wonen er nu ook gebruik van kunnen maken.” Gedurende de openingstijden van restaurant Noxx is het fort open. Daarnaast zijn er onder meer culturele evenementen, rondleidingen en schoolvoorstellingen. Kijk voor meer informatie op www.fortvanhoofddorp.nl. 

Stemmen voor het Monument van het Jaar 

Het thema van Open Monumentendag dit jaar is duurzaamheid. Aan de hand van dit thema heeft de Erfgoedcommissie Haarlemmermeer drie monumenten geselecteerd voor de verkiezing Monument van het Jaar 2022: Boerderij Blauhek in Spaarnwoude, Restaurant Den Burgh in Hoofddorp en het Fort van Hoofddorp. Inwoners kunnen tot en met 23 augustus stemmen op hun favoriet via www.haarlemmermeer.nl/monument. Tijdens Open Monumentendag (het weekend van 10 en 11 september) maakt wethouder Marja Ruigrok de winnaar bekend.