De naam is niet Vijfhuizenbaan, maar… Polderbaan

Meer dan 200 jaar terugreizen in de tijd via topografische kaarten voelt als een ontdekkingstocht (topotijdreis.nl). Wie inzoomt op de gemeente Haarlemmermeer anno 1815 ziet alleen water, geen polderland te bekennen. Als de tijdbalk wordt verplaatst naar 1925 is Schiphol een bescheiden luchtvaartterrein. Vijftig jaar later liggen er vier grote start- en landingsbanen en een korte (Schiphol-oost) baan die wordt gebruikt voor de kleine luchtvaart. Het tangentiële stelsel, waarbij de banen als raaklijnen aan een cirkel ten opzichte van elkaar zijn geplaatst, is officieel in gebruik. Deze banen maken het mogelijk dat vliegtuigen bij harde wind in en uit elke windrichting kunnen starten en landen.

Vijfde Baanbos

Eind jaren zestig komen de eerste plannen voor een vijfde grote baan op tafel. Schiphol groeit op dat moment zo’n 10-15 procent per jaar. Als het tempo ongewijzigd blijft, zal de luchthaven rond de millenniumwisseling zo’n 80 tot 100 miljoen passagiers vervoeren. Er worden onderzoeken gestart naar een locatie voor een Tweede Nationale Luchthaven. In de tussentijd is extra capaciteit voor starten en landen noodzakelijk. In de Bosatlas van 1970 is de baan, weliswaar als stippellijn, al opgenomen. Dat deze plannen niet door iedereen worden omarmd, spreekt uit de oprichting van de Stichting ‘Het Vijfde Baanbos’. Die vindt dat de expansie van Schiphol leidt tot meer geluidshinder en het verdwijnen van poldernatuur. Dat willen ze tegengaan door het aanplanten van een bos. Vanaf 1972 worden aan de Vijfhuizerweg, op een voormalige vuilstortplaats, zo’n 11.000 boompjes geplant, onder andere door toenmalig burgemeester Van Stam. Voor bedragen tussen de vijf en vijfentwintig gulden kunnen mensen een boom kopen. Als bewijs ontvangen ze een eigendomscertificaat. Twee oliecrises in de jaren ’70 zorgen dat de groei van Schiphol stopt en het plan voor een vijfde baan in de la verdwijnt. Het Vijfde Baanbos kwijnt weg en verwildert.

Mini-bos

Rond 1990 wordt het idee gelanceerd om Schiphol te laten uitgroeien tot een mainport. En zo komt ook de vijfde baan weer op de agenda. Er volgen jaren van wetenschappelijk onderzoek, maatschappelijke discussies en protesten. De actie ‘Bulderbos’ van Milieudefensie krijgt de meeste aandacht. Het idee is vergelijkbaar met dat van ‘Het Vijfde Baanbos’. Milieudefensie koopt aan de IJweg, waar ze denkt dat de nieuwe baan moet komen, grond van een boer en verkoopt die per vierkante meter door aan zo’n 3000 actievoerders. Die planten er rond de 4000 bomen uit protest tegen groei van Schiphol. Er ontstaat een mini-bos ter grootte van twee voetbalvelden. Maar als ze merken dat het Bulderbos niet in de weg ligt, wordt in allerijl een stuk grond aan de Vijfhuizerweg gekocht dat wél voor een klein deel in het tracé van de baan ligt.

Klei of beton?

Als de Tweede Kamer in 1995 toestemming geeft voor de uitbreidingsplannen kan worden begonnen met de voorbereidingen zoals het aanvragen van vergunningen en aankoop van gronden die nodig zijn om de groei van Schiphol te faciliteren. In totaal is 500 hectare grond nodig voor aanleg van de (taxi)baan. Tachtig woningen en boerderijen moeten wijken. Dus ook de gezinnen die er vaak al generatieslang wonen en werken. De bedrijven zijn hoofdzakelijk actief in de akkerbouw; verbouwen van aardappelen, suikerbieten en granen. Ooit werden er ook vlas, zaad, spinazie, doperwten, tuinbonen en karwij geteeld, maar die brachten niet genoeg op. De grond in de polder is van extreem wisselende kwaliteit; lichte zandgrond en zware kleigrond wisselen elkaar af op korte afstand. Boer Klaas Roodenburg zit in ‘de zwaarste’ hoek, waar het hart van de baan moet komen. “De bietenrooier zei: ze hoeven hier helemaal geen beton te storten, die vliegtuigen kunnen zo ook wel landen.”

Gerrit Rietveld aula

De algemene begraafplaats ‘Wilgenhof’ en de daarachter gelegen Joodse begraafplaats Gan Hasjalom (Hebreeuws voor ‘tuin van vrede’) liggen pal naast de geplande taxibaan, grenzend aan de Hoofdvaart ten noorden van Hoofddorp. De aula, een ontwerp van architect Gerrit Rietveld die hiervoor in 1958 opdracht kreeg van de gemeente Haarlemmermeer, hoeft niet te verdwijnen, maar gaat wel te veel geluidsoverlast krijgen. Er wordt besloten de aula te slopen en herbouwen op de begraafplaats ‘Meerterpen’ in Zwaanshoek. Op de Joodse begraafplaats liggen meerdere bekende mensen begraven waaronder psychiater Louis Tas en Rosa Stern-Holländer, de oma van Margot en Anne Frank die tijdens de Tweede Wereldoorlog zaten ondergedoken in het Achterhuis in Amsterdam.

100-jarige verhuizen

De honderd jaar oude lindeboom, bij het kruispunt Hoofdweg-westzijde en Vijfhuizerweg, moet wél weg. Vroeger stond op elke hoek van de Haarlemmermeerpolder een café, vaak met een lindeboom ervoor. Aannemelijk is dat op deze plek ooit café ‘De Snip’ stond mét daarnaast de lindeboom. Inwoner van Vijfhuizen Corrie de Wolff, is degene die aan de bel trekt bij de dorpsvereniging: kan de boom niet worden verplaatst? Schiphol biedt aan om te helpen. Uiteindelijk wordt november 2001 de 16 meter hoge boom met een stamomtrek van bijna 2 meter op een oplegger gelegd en in het nieuwe dorpshart van Vijfhuizen, de Brink, geplaatst. Daar staat de boom nog steeds als een symbolische brug tussen de oude dorpskern en de nieuwbouwwijk ‘Stellinghof’.

In de schouder

Vanaf eind jaren negentig organiseert Schiphol bijeenkomsten voor buurtbewoners en voert gesprekken met elke bewoner afzonderlijk die in het gebied wonen, om tot aankoop van woning en grond te komen. Uiteindelijk wordt alles ‘in der minne’ geschikt; sommige mensen gaan elders boeren, anderen stoppen met hun bedrijf of verhuizen naar een andere plek. Het enige stukje land dat moet worden onteigend, is het tweede Bulderbos aan de Vijfhuizerweg, dat deels in het tracé van de toekomstige vijfde baan ligt. In 1994 biedt Schiphol 40.000 gulden voor dit terrein, maar dit wordt afgewezen door de Bulderbos-bezitters. Uiteindelijk gaat Milieudefensie akkoord met een bedrag van 70.000 gulden plus 10.000 gulden proceskosten. De vijfde baan komt er uiteindelijk echt, maar dankzij de inzet van organisaties als Milieudefensie gelden er wél strengere regels ten aanzien van geluidshinder en milieuoverlast. Het vliegverkeer moet stiller worden en er mag ’s nachts niet meer op alle banen worden gevlogen. Half januari 2002, als de aanleg van de baan al tot het hek van het bos is gevorderd, worden de bomen uitgegraven en naar een plek in Almere gebracht om daar verder te groeien. Aan de beuken, eiken, esdoorns en andere bomen op de vrachtwagens hangt een groot bord met de tekst ‘Bulderbos in ballingschap’.

Parallelle banen

De aanleg van de vijfde baan, gelegen parallel aan de Zwanenburgerbaan, heeft het bestaande lokale wegennetwerk veranderd. Wie uit Zwanenburg kwam en naar Hoofddorp wilde, hoefde alleen de Schipholweg over te steken en de IJweg te volgen. Na de aanleg van de baan wordt niet alleen de IJweg doorkruist, ook de Vijfhuizerweg wordt op twee plekken een doodlopende weg. Toch was de keuze voor deze plek in de jaren zestig de enige logische locatie, omdat parallel aan elkaar gelegen banen om veiligheidsredenen op een bepaalde afstand van elkaar moeten liggen. Daarbij is de vijfde baan zo gepositioneerd dat de aan- en uitvliegroutes Zaanstad vermijden en Haarlem en Zwanenburg er zo min mogelijk hinder van ondervinden.

Polderland

De grote dag vindt plaats op donderdag 13 februari 2003. Die dag stijgt een vliegtuig met vluchtnummer KL0005 op van de Zwanenburgerbaan. Van alle passagiers zijn er 114 ex-bewoner van de grond waarop de laatste baan van Schiphol is aangelegd. Na een korte rondvlucht landt het toestel veilig op de vijfde baan die vanaf nu Polderbaan heet. Niet vernoemd naar het dorp Vijfhuizen dat er vlak naast ligt, maar passend bij de grond waar het ligt: polderland.